Gepubliceerd in Trouw.
Als een ondergrondse schimmelnetwerk haalt De Clique organisch afval op en laat dat verwerken tot nieuwe, eetbare producten. ‘Bedrijven zijn erg blij met onze lokale bitterbal.’
Oud brood wordt vers brood. Uit koffiedik komen oesterzwammen. Gemberresten maken gemberlimonade. Sinaasappelschillen vormen de basis van etherische oliën. En verreweg het meeste organische restafval zet De Clique om in compost. Het zijn misschien geen baanbrekende voorbeelden van opnieuw gebruikte reststromen, maar dat vindt oprichter Anja Cheriakova ook niet zo belangrijk. Ze wil vooral dat zo veel mogelijk partijen meedoen. Dan heeft ze het niet alleen over klanten: inmiddels zo’n honderd bedrijfskantines en restaurants die hun organische reststromen door De Clique laten ophalen. De meeste daarvan kopen bij De Clique ook weer producten terug die van de reststromen gemaakt zijn, zoals brood, gedroogde oesterzwammen of kruidenthee verbouwd op compost.
Cheriakova heeft de neiging om over haar bezigheden in abstracte, zelfs spirituele termen te praten. Want alleen een mentale verandering kan een circulaire samenleving teweegbrengen, vindt ze. “We moeten elkaar en de natuur weer vinden en vol vertrouwen samenwerken.” Om dat voor elkaar te krijgen, is ze al jaren heel praktisch bezig. Ze steekt bij De Clique zelf haar handen in de grond door op eigen gemaakte compost kruiden te verbouwen. Voordat ze met De Clique begon, ontwikkelde ze de nog altijd bestaande BinBang. Deze van gerecycled plastic geproduceerde afvalbak helpt huishoudens om acht reststromen te scheiden.
Organisch bedrijfsafval verdwijnt vaak de restcontainer in
In 2019 startte Cheriakova samen met onder anderen Fairphone-oprichter Bas van Abel met het verzamelen van afval. Dat waren eerst luiers van huishoudens, totdat een gemeentelijke afdeling met een rechtszaak dreigde omdat de reststroom al was beloofd aan afvalverwerkers. “Dat opende mijn ogen voor het vastzittende afvalsysteem. Gemeentes hebben een afvalmonopolie, met jarenlange contracten en goede prijsafspraken. Stap daar maar eens van af.” Cheriakova koos daarom voor bedrijfsafval dat niét via gemeentes loopt. En dan alleen organisch. Dat maakt volgens Cheriakova ongeveer 70 procent uit van al het stedelijk afval en verdwijnt bij bedrijven nogal eens in de restcontainers. “Veel bedrijven scheiden geen gft omdat dat duur is. Er is veel transport voor nodig, want compostinstallaties staan vaak niet eens in het land. In sommige steden wordt het zelfs niet eens gefaciliteerd.” De Clique haalt het organisch afval op tegen hogere prijzen dan restafval, maar tegen lagere tarieven dan andere gft-bedrijven vragen. “We weten het lokaal te verwerken. Daar zit echt een markt: een lokaal systeem van secundaire grondstoffen.”
“Een tweeledig verdienmodel”, noemt Cheriakova dat. Voor deze klanten werkt ze samen met tientallen andere partijen. Bakkers, kombucha-, jam- en zeepmakers uit de buurt verwerken de reststromen tot nieuwe producten. De Cliques eigen functie is vooral om al die verschillende bedrijven aan elkaar te knopen. “Een soort myceliumnetwerk”, zegt Cheriakova. Schimmels zijn haar grote voorbeeld. “Ze zijn zoiets moois van de natuur. Schimmels leggen verbindingen, zodat wat bovengronds uitkomt nog meer tot leven kan komen. Zo helpen ze bomen om fruit te maken, en bij genezingsprocessen. Dat is ook een beetje waar ik de Clique mee wil vergelijken. Het gaat niet om ons en om wat wij doen, maar om wat daar weer uit voort kan komen.”
In Utrecht, waar De Clique als ‘proefstad’ begon, rijden inmiddels drie elektrische wagentjes rond. Nooit leeg, is de bedoeling. Ze leveren zo efficiënt mogelijk producten af en halen reststromen op. Dat laatste moet soms meerdere keren per dag, want organische reststromen blijven niet lang bruikbaar. “Als op koffiedik schimmel of bacterieontwikkeling ontstaat, kun je het weggooien”, zegt Cheriakova. “Dat geldt ook voor brood en gember.” Bedrijven krijgen voor het verzamelen van verschillende reststromen kleine bakjes die ze makkelijk in de keuken opstapelen en buiten wegzetten. Daarmee ‘sparen’ ze voor nieuwe producten, zoals De Clique het graag noemt. In ruil voor hun schone stromen krijgen ze korting op nieuwe producten.
De lokale bal
Bij het bedrijf werken inmiddels zo’n 25 mensen met heel verschillende opleidingen. Ze koerieren, helpen met marktonderzoek en breiden het netwerk uit. Anderhalf jaar geleden had De Clique quitte willen draaien, maar dat is door de covidmaatregelen niet gelukt. Het bedrijf leunt voorlopig dus nog op investeerders en een Europese subsidie. Af en toe werkt het bij het ontwikkelen van nieuwe producten samen met de Has Hogeschool of de Universiteit Wageningen.
Een recente uitbreiding van De Clique betreft drie bierbrouwers, waaronder De Streek. Zij kopen hop die door de Clique op compost is verbouwd, en leveren als reststroom bierbostel, vol graan, hop en mout. Verschillende bakkers maken daar nu crackers, reepjes of gebak van. Cheriakova: “Sommige bakkers wilden dit al heel lang, maar konden geen betrouwbare stroom vinden. Of ze geloofden niet dat er een afzetmarkt voor was. Dat laten wij nu zien. Onze bitterbal gemaakt van op koffiedik gekweekte oesterzwammen vindt iedereen echt leuk; ze noemen hem ‘de lokale bal’.”
De Clique levert nu twaalf producten, elk onderverdeeld in varianten, zoals vijf verschillende tosti’s. Dat assortiment wil Cheriakova blijven uitbreiden, maar dat kost in Nederland wel wat uithoudingsvermogen. “Onze afvalwetgeving is zó dichtgetimmerd dat je steeds in verschillende stappen moet bewijzen dat alles veilig gebeurt. Dat zou in Amerika veel makkelijker gaan.”
Een andere grote uitdaging is het vinden van nieuwe klanten. “We hebben wel de Utrechtse partijen die duurzaamheid op hun gevel hebben staan. Ook ziekenhuizen, UWV en grote kantoren doen mee. Maar we hebben meer grote en kleine partijen nodig, zoals de Jaarbeurs of NS om ons model in stand te houden.” Ondertussen breidt De Clique uit naar andere steden. In Den Haag won het bedrijf een tender om zijn service te verlenen aan alle ministeries. “Het Rijk koos op impact. Prijs was secundair”, zegt Cheriakova. “Dat vinden ze nu wel heel spannend, want ze hebben nog nooit zo’n kleine partij een tender laten winnen.”
De kleine composteermachines die De Clique gebruikt, worden straks neergezet bij de verschillende ministeries. Binnen vijf tot zes dagen geven ze compost, voor eigen tuinen of parken, of om aan klanten te geven. De compost die over is, neemt De Clique mee. “Compost lijkt misschien de minst waardevolle toepassing, maar je kunt er nooit genoeg van hebben. Er zijn zoveel pesticides gebruikt dat er nog maar heel weinig goede aarde over is. Het is onderdeel van mijn missie om de bodem weer te verrijken. Net als mycelium.”
Foto: Judith Jockel