Gepubliceerd in Binnenlands Bestuur.
De decentrale zuivering in Sneek is ‘eigenlijk de eerste energie- en grondstoffenfabriek van de wereld’
Stel dat je afvalwater op wijkniveau zuivert. Zou dat met nieuwe technologieën efficiënter kunnen dan nu in grote zuiveringsinstallaties gebeurt? De gemeente Sneek was in 2006 benieuwd naar het antwoord. Dus besloot ze mee te doen met twee pilotprojecten voor decentrale waterzuivering.
Ambitieus
‘We hadden toen een heel enthousiast en ambitieus gemeentebestuur’, zegt Anne van Scheltinga, adviseur milieu en water van de gemeente Súdwest-Fryslân waarin Sneek inmiddels is opgegaan. ‘Wetsus, het instituut voor duurzame watertechnologie in Leeuwarden, was toen ook net van de grond gekomen en Sneek wilde daar graag een proeftuin voor zijn.’
Meerdere partijen
Het werd een project van meerdere partijen, zoals Wetsus en de gemeente. Belangrijkste trekker was Desah, de innovatieve dochteronderneming van het Sneker bedrijf Landustrie, dat wereldwijd technologie verkoopt voor waterbeheer. Een belangrijke andere partner was woningbouwcorporatie De Wieren. Van Scheltinga: ‘De Wieren was ooit voortgekomen uit de gemeente Sneek, dus daar hadden we korte lijntjes mee. Omdat zij ook wilden participeren, was dat heel goed in te vullen.’
Demonstratieproject
Het eerste demonstratieproject telde 32 woningen in Lemmerweg-Oost in Sneek. De belangrijkste vernieuwing op de reguliere rioolwaterzuivering was de scheiding tussen zwart water uit de wc’s en grijs water uit de douche, wasmachine en keuken. De woningen kregen bovendien allemaal een vacuümtoilet, bekend uit het vliegtuig.
De vacuümtoiletten besparen ook drinkwater
Nauwelijks verdund
De zwarte stroom uit deze toiletten is nauwelijks verdund met water – een vacuümtoilet trekt door met maar een of een halve liter water in plaats van de destijds gebruikelijke zeven liter. In een vergistingsinstallatie kan uit deze geconcentreerde stroom daarom relatief makkelijk biogas worden gewonnen. En de vacuümtoiletten besparen ook drinkwater. Van Scheltinga: ‘Ik kan me nog wel herinneren dat bij de opening van dat project alle betrokkenen van Wetsus, de gemeente en De Wieren dolenthousiast waren om hier nog een grotere invulling aan te geven.’
Keukenvermaler
Dat gebeurde niet veel later in Noorderhoek, waar ruim 200 woningen moesten worden gesloopt en vervangen door nieuwbouw. Bij dit project haakte ook Wetterskip Fryslân aan. De woningen in Noorderhoek kregen naast een vacuümtoilet ook een keukenvermaler, om keukenafval direct af te voeren via de gootsteen. Die twee organische stromen worden nog altijd samengevoegd en vergist in het zuiveringsgebouw, een vierkant gebouwtje in Noorderhoek.
EFRO-subsidie
De eerste jaren van dit project, genaamd Waterschoon, werden met een EFRO-subsidie (Europees Fonds voor Regionale Ontwikkeling) bekostigd om te onderzoeken of het decentrale zuiveringssysteem goed functioneerde. Dat bleek het geval. Het vergisten van apart ingezameld zwart water levert dubbel zoveel energie op als het biogas dat wordt gewonnen uit het slib van reguliere zuiveringen.
Die warmtewinst was van tevoren niet bekend en is een extra trigger geworden
Warmtewinst
Maar er bleek ook een ander energievoordeel te zitten aan de decentrale zuivering. Het water dat uit de douche, de vaatwasser en de wasmachine het riool instroomt is warm. Die warmte gaat nu verloren in het reguliere riool, maar kan ook direct worden afgetapt met een warmtewisselaar in een lokaal zuiveringsgebouw. ‘Die warmtewinst was van tevoren niet bekend en is een extra trigger geworden om door te gaan’, zegt zuiveringstechnoloog Sybren Gerbens van Wetterskip Fryslân.
Stekker
Toen de onderzoeksubsidie afliep, twijfelde het waterschap over de voorzetting. ‘Trekken we de stekker eruit, ja of nee’, herinnert Gerbens zich. Tot zijn tevredenheid besloot het waterschap om door te gaan. Het waterschap nam de installatie voor het symbolische bedrag van één euro in eigendom en huurt Desah in voor beheer en onderhoud. ‘Dat kost bij elkaar zo’n veertig tot vijftigduizend euro per jaar’, zegt Gerbens. ‘Dat is op zich normaal voor een extra zuiveringsinstallatie. Maar per vervuilingseenheid is dat relatief duur.’ Ondertussen kijkt het waterschap zorgvuldig mee wat er gebeurt en nog valt te winnen. Die lessen wil het waterschap toepassen op andere plekken. Misschien kan dat binnenkort al in de nieuwe wijk Spoordok in Leeuwarden, hoopt Gerbens. ‘De rioolwaterzuivering van Leeuwarden heeft beperkte capaciteit. Met een decentrale zuivering voor de nieuwe wijk zou je dus een investering bij de grote centrale zuivering kunnen uitstellen of zelfs voorkomen.’
Andere blik
Zijn belangrijkste tip voor andere lokale overheden is om hiermee pas te beginnen als er genoeg enthousiasme is. ‘Anders haken mensen af.’ Zelf is hij er de afgelopen jaren alleen maar enthousiaster over geworden. ‘Je gaat met een andere blik kijken. Dan is afvalwater geen afval meer, maar een grondstof om van alles uit te halen. Onze decentrale zuivering in Sneek was eigenlijk de eerste energie- en grondstoffenfabriek van de wereld.’
In principe zijn er net zoveel storingen als bij een normaal systeem
Zuiniger
Ook de bewoners zijn over het algemeen trots om in de wijk te wonen, zegt Anne van Scheltinga van de gemeente.’ Ze gaan zelfs zuiniger om met water dan wij hadden verwacht.’ Storingen kunnen wel vervelend zijn. Van Scheltinga: ‘In principe zijn er net zoveel storingen als bij een normaal systeem, maar de nieuwe technologie krijg nu vaak de schuld.’ Bewoners en installatiebedrijven weten niet altijd hoe ze ermee om moeten gaan en een verstopping in een rioolbuis is bij een vacuümtoilet ook sneller zichtbaar voor bewoners.
Voordelen
Ook Van Scheltinga zou zo’n decentrale zuivering aanraden aan andere gemeenten. ‘Ik zie alleen maar voordelen.’ Hij noemt bijvoorbeeld ook een verlaagd risico op vervuild water op straat, omdat een gesloten systeem geen last heeft van extreme regenbuien. ‘Zeker als er in de omgeving geen alternatief is, is dit een goede manier om huishoudelijk afvalwater in te zamelen.’ Wat wel nodig is, is het overwinnen van koudwatervrees en – zoals Van Scheltinga ook zegt – voldoende draagvlak bij alle betrokkenen.
Ambities
Een eigen waterzuivering draagt wel bij aan de ambities van veel lokale overheden. Van Scheltinga: ‘Als je circulair wil worden, kun je eigenlijk niet om zo’n systeem heen. Je haalt alles uit zo’n stroom er weer uit en kunt het weer opnieuw gebruiken.’