Het is tijd voor een nieuwe publieke moraal, vindt Joep Dohmen van de Universiteit voor Humanistiek in Utrecht. Vorig jaar schreef hij er drie boeken over: ‘De kunst van het ouder worden’, ‘Brief aan een middelmatige man’ en ‘De prijs van de vrijheid’. Vanavond, in een lezing in het kader van de Maand van de Filosofie, pleit hij opnieuw voor zijn moraal: sociale zelfontplooiing.
U wil ons leren hoe we met vrijheid moeten omgaan. Waarom moet dat nu?
“We hebben meer vrijheid dan vijftig jaar geleden. Vrouwen, arbeiders, studenten en kinderen hebben zich geëmancipeerd. De vraag is niet meer ‘wie is mijn overheerser?’, maar ‘wie ben ik en welke kant wil ik op?’ Daarbij biedt de veelheid aan experts die ons raad kunnen geven weinig houvast. Met rugklachten bijvoorbeeld kun je een heel rijtje specialisten langsgaan. De een stuurt je sussend naar huis, de volgende begint over een hernia en daarna volgen stress of liefdesverdriet als verklaring. Je moet dus zelf constant op zoek naar wat het beste is voor jou.”
Is dat de prijs van vrijheid?
“Ja. We hebben ons vrijgevochten van de bemoeienis van anderen en moeten ons leven nu zelf vormgeven. Dat vergt een enorme inspanning. Je moet jezelf leren kennen en goed weten waar je heen wilt, want je kunt ook verkeerde keuzes maken. Al die inspanning bezorgt je wel de hoofdprijs van vrijheid: een geslaagde persoonlijkheid.”
Kunt u daar wat meer over vertellen?
“Het boek ‘Brief aan een middelmatige man’ is een reactie op een ingezonden brief van een 50-jarige man die zijn leven lang ergens in wilde uitblinken en concludeerde dat dat was mislukt. Volgens mij deed hij drie dingen fout. Hij heeft zichzelf nooit leren kennen. Hij heeft geen idee hoe hij met anderen moet omgaan, want hij wilde alleen maar beter zijn. En hij heeft zich nergens op geörienteerd, zoals rechtvaardigheid, geluk of wat je dan ook maar belangrijk vindt. Nu betaalt hij de prijs.”
Hoe kunnen mensen dat anders doen?
“Door middel van sociale zelfontplooiing. Het gaat om een goede afstemming tussen jezelf, anderen en de samenleving. Behalve kijken naar je eigen prestaties en salarisstrookje, let je als goede werknemer bijvoorbeeld ook op het welzijn van je collega’s en communiceer je met hen over de richting van de organisatie in de maatschappij. Daarbij moet je je ook weer niet alleen maar dienstbaar opstellen. Blijf je bijvoorbeeld wel afvragen of je op de goede plek zit.”
Wat hoopt u met uw nieuwe boek te bereiken?
“Het is een volgend steentje in de vorming van een nieuwe publieke moraal. Een leven vol ‘vrijheid, blijheid’ is schijn. Als je op je oude dag je eigen scores optelt en tegelijk constateert dat de wereld alleen maar slechter is geworden, ben je verkeerd bezig geweest. Ik hoop dat veel mensen mijn boek lezen en in praktijk brengen. Dat kan bijdragen aan een beter leven voor het Westen.”
Gepubliceerd in Trouw
Foto: humanistische canon, cc