Gepubliceerd in Slow Management.
Bepaalt de organisatie als systeem wat er gebeurt, of heeft het individu zeggenschap? Heb je als vakman of vakvrouw de vrijheid om zelf beslissingen te nemen over de inhoud en planning van het werk? En laat je baas ruimte voor kritiek?
Tekst: Katja Keuchenius en Walter Verhulst
Ja, de Nederlander wil graag autonomie. Op de werkvloer is autnomie echter niet vanzelfsprekend. De afgelopen tien jaar ervaren professionals zelfs steeds minder autonomie en steeds meer controle van het systeem en grip van managers en werkgevers. Maar wordt het virus misschien een game changer?
Zaterdag 26 april 1986. Mannen in witte pakken zitten zwetend achter grote bedieningspanelen. Ze kijken zenuwachtig naar elkaar en naar de cijfertjes op de tellers die angstwekkend snel beginnen op te lopen. Toch drukken ze juist op díe knoppen die de temperatuur in het kern van reactor nummer vier alleen maar verder aanjagen. Even later explodeert de nucleaire installatie.
De populaire HBO-serie Chernobyl schetst een beeld van wat er op de werkvloer gebeurde tijdens de grootste kernramp in de geschiedenis, die plaatsvond in het noorden van Ukraine, toen nog een republiek binnen de Sovjet-Unie. Debet aan het ongeluk waren technische mankementen, zoals een noodstopschakelaar die het proces niet stop zette maar juist meer onheil aanrichtte. Veel belangrijker – en uiteindelijk ook de oorzaak van de technische mankementen – waren menselijke fouten en vooral organisatiefouten. Op zichzelf deskundige medewerkers volgden klakkeloos bevelen op waarvan ze de rampzalige uitkomst op zijn minst vermoédden. Ook na de explosie draaide de levensgevaarlijke mallemolen nog even door. Keer op keer woog het stilhouden van de omvang van de ramp zwaarder dan het voorkomen van nog meer slachtoffers.
Voor een spannend televisieverhaal wijt HBO die fouten in Chernobyl bijna allemaal aan één boosaardige leidinggevende: Anatoly Dyatlov. In werkelijkheid, schrijft de Russisch-Amerikaanse journalist Masha Gessen in het magazine The New Yorker, was de schuld niet zo duidelijk in de schoenen te schuiven van een of meerdere individuen. ‘Het was het systeem – bestaande uit vooral buigzame mannen en vrouwen – dat te kort door de bocht ging, voorzorgsmaatregelen negeerde en uiteindelijk zijn eigen kernreactor opblies zonder enige andere goede reden dan dat dit nou eenmaal de manier was waarop dingen gebeurden.’
17 miljoen mensen
Dit mechanisme – het systeem bepaalt, niet het individu – zien we bij herhaling in landen met autoritaire of totalitaire regimes. Kijk wat er gebeurde in China bij de uitbraak van het corona-virus. Artsen die in december vorig jaar al waarschuwende geluiden lieten horen, werden opgepakt voor paniek zaaien en het verspreiden van geruchten. Een van hen raakte zelf besmet met het virus en liet het leven. Maar dat een systeem gaat overheersen is niet voorbehouden aan een bewind zoals in de Soviet-Unie of China. Ook in het moderne, democratische Europa kan het helemaal fout lopen, stelt de Pools-Britse socioloog en filosoof Zygmunt Bauman. In zijn boek Modernity and the Holocaust schrijft hij de Jodenvervolging met name toe aan ‘uitvindingen’ als de bureaucratie en de arbeidsdeling.
Misschien is het met die voorbeelden ergens in ons achterhoofd dat de meeste Nederlanders zélf nadenken zo belangrijk vinden? Iets doen omdat het zo hoort of omdat de baas het zegt? Nee hoor! We willen onze ‘eigen wet stellen’, zoals de gangbare definitie van autonomie luidt…
Lees het hele artikel op managementsite.nl