In een kurkdroog Kaapverdië halen de bewoners al eeuwenlang hun water uit de lucht. Vroeger met visnetten, sinds enkele jaren ook met moderne installaties. Maar het onderhoud blijkt een onmogelijke opgave. En door klimaatverandering valt de opbrengst tegen. De innovatieve systemen staan nu te verpauperen in het Kaapverdische landschap.
Boven op de bergen van nationaal park Serra Malagueta steken netten enkele meters uit het stoffige landschap omhoog. In de waterbakken eronder heeft de droogte scheurtjes in de gele aarde getrokken. Parktechnicus Ermilindo Barros staat er met zijn handen in zijn zakken naar te kijken. “Geen mist vandaag”, verklaart hij. Maar ook als de netten wel water opvangen, profiteert niemand ervan. De pijpleidingen naar het naburige dorp en schooltje zijn namelijk al maanden kapot. Een probleem? Barros haalt zijn schouders op en kijkt weg.
Vijf jaar geleden stonden de zaken er nog heel anders voor, vertelt oud-medewerker Florisvindo Furtado. Hij hielp in 2005 mee om de netten te bouwen en promoveerde tegelijkertijd op het onderwerp. “In de natte maanden leverden de netten soms wel duizend liter per dag op. De lokale school haalde honderd procent van haar water uit de mist en legde een moestuintje aan.”
Plaatselijke ‘goodwill’
Het bouwen van de netten was onderdeel van het Beschermde Gebieden Project, gesubsidieerd door het VN-ontwikkelingsprogramma, GEF (the Global Environment Facility) en de Kaapverdische overheid. Het project stak bijna tien miljoen dollar in de Kaapverdische nationale parken, om biodiversiteit te behouden en verwoestijning tegen te gaan. Serra Malagueta gaf ruimte aan inheemse planten en plaatste drie mistopvangsystemen. In drie parken op andere eilanden werden vergelijkbare netten gebouwd.
In een evaluatierapport van 2007 staan de netten van Serra Malagueta nog in een lijstje van grote successen. Vooral het contact met het dorp wordt geprezen, de bewoners toonden “considerable goodwill”. “We werkten nauw samen om ze bewust te maken van het belang van het project”, legt Furtado uit.
Inmiddels is er weinig enthousiasme voelbaar. Het dunne pijpje van de netten naar het dorp is op het looppad vanaf de grote weg dwars door midden gebroken. Iedereen stapt er al maanden overheen, zonder het aan elkaar te tapen. Vlak naast de netten staat een modern weerstation werkloos weg te roesten. De helft van de hekken eromheen werd gestolen, net als het zonnepaneel dat het apparaat van energie voorzag.
De eilandbewoners zijn gewend om met weinig water te leven. In hoofdstad Praia waarschuwen hotels en restaurants de toeristen nadrukkelijk om zuinig te zijn. Douchen mag maar twee of drie minuten. Soms komt er uren- of zelfs dagenlang überhaupt niets meer uit de kraan, omdat het water simpelweg op is. Geen Kaapverdiaan die zich daar over opwindt.
Mist oogsten
In de vijftiende eeuw vernoemden de Portugezen hun toenmalige kolonie nog naar zijn ‘groene kusten’. Maar in de eeuwen die volgden werd er in Kaapverdië voor rum zoveel suikerriet verbouwd en voor slavenschepen zoveel hout gekapt, dat de tot dan toe onbewoonde eilanden hun inheemse begroeiing snel zagen verdwijnen. De nationale parken doen nu hun best om de inheemse planten en bomen terug te krijgen, want alleen die zijn aangepast op het Kaapverdiaanse klimaat. Met grote bladeren en weerhaakjes vangen ze de zeemist op om hun wortels te bedruppelen.
Menselijke bewoners ontdekten het ook: water haal je in Kaapverdië niet alleen uit de grond. Al eeuwenlang vangen de Kaapverdiërs regenwater op, tappen de planten en bomen af of bouwen zelf mistopvangers met hout en visnetten. De mist die voorbij trekt laat dauwdruppels achter die naar beneden lopen en neervallen in goten voor de landbouw of in opvangbakken met eventueel een filter.
Maar de netten onderhouden is een tweede. Behalve zeemist trekt er over Kaapverdië veel wind en stof. De netten vervuilen dus snel of waaien kapot. Zelfs systemen die in recente jaren met hulp van Nederlandse en Amerikaanse experts werden geplaatst, hielden het niet lang vol. Zo ook de netten uit het Beschermde Gebieden Project.
De parken begonnen te bouwen met een materiaal waar de Chilenen succesvol mist mee oogsten, maar dat bleek de Kaapverdiaanse wind niet te weerstaan. Furtado kocht in plaats daarvan klamboes op de markt, dat bleek sterker en leverde genoeg water op. Maar met het geraamte van de netten ging het mis. Hout wordt makkelijk kapot geblazen en metaal corrodeert in de zilte zeelucht. Twee van de drie netten in Serra Malagueta staan daarom niet meer overeind. In alle drie de andere parken vertonen de netten mankementen.
Klimaatverandering
Een ander probleem is klimaatverandering. De mist is stukken minder geworden, vertelt Furtado. Als hij vroeger laat thuiskwam, zag hij geen hand voor ogen, maar nu loopt hij ‘s avonds zonder problemen over de smalle paadjes van het park. Als gevolg staan de waterbakken steeds vaker leeg. Officiële gegevens over de afnemende mist heeft Furtado niet. Het weerstation werkt immers al jaren niet meer. Nog voordat het zonnepaneel en de hekken verdwenen, werd de accu al weggeroofd. Het park haalde de meetnetjes voor de mist toen zelf maar vast weg.
Hoewel de mist is afgenomen, lijkt er in Kaapverdië de laatste jaren meer regen te vallen. Misschien zijn de netten voor de bewoners en parkmedewerkers daarom minder urgent. Maar juist hier blijft het klimaat onberekenbaar, beschrijft ENDA-onderzoeker Rocio Hiraldo in een rapport in 2011. Volgens hem is het klimaatprobleem in West-Afrika niet zozeer een tekort aan water, maar eerder een tekort aan waterbeheer om de vele fluctuaties op te vangen.
Droge moestuin
“Er was al voorspeld dat het met het onderhoud niet goed ging komen”, vertelt Florisvindo. In het evaluatierapport staat dat de plannen voor de infrastructuur van Serra Malagueta te ambitieus en duur zijn. Als een net stuk waait, kost het honderden euro’s om te repareren. Dat is veel geld in Kaapverdië, dat pas recentelijk de status van ontwikkelingsland ontgroeide.
Met een deel van het park gaat het wel goed, volgens Furtado. “De planten staan er voortvarend bij”, stelt hij tevreden vast, “maar alle technische systemen zijn kapot.” Het moestuintje van de school ligt dit schooljaar daarom droog en de bewoners zijn teruggevallen op het weinige water dat ze hadden. Technicus Barros haalt zijn schouders nog eens op en mompelt iets over financiën. “De prioriteit van het park ligt bij de vegetatie”, legt Furtado uit. “Toeristen willen planten zien.”
Foto’s: Eva Roefs
Gepubliceerd op VersPers