Gepubliceerd in Trouw.
Over een jaar zijn bedrijfskantines, evenementen en horeca verplicht om bekers en bakjes na een schoonmaakbeurt opnieuw te gebruiken. Er wordt volop geëxperimenteerd met statiegeld, afwasbaar plastic en eetbare frietzakken.
Een app installeren voor een duurzame beker bij de koffiecorner; dat ging sommige studenten van de Universiteit van Amsterdam (UvA) te ver. De app zou de herbruikbare beker registeren en een boete uitdelen als die niet binnen vijf weken weer was ingeleverd. “We hadden het bij deze doelgroep niet verwacht, maar ze vonden het soms te veel gedoe en waren toch een beetje wantrouwig over de privacy”, zegt Joep de Hoog, projectmanager Facility Services van de UvA en de Hogeschool van Amsterdam.
De campussen testen dit jaar alternatieve verpakkingssystemen voor eten en drinken. Dat past bij hun duurzaamheidsvisie, maar ook bij wetgeving die er over een jaar aankomt. Vanaf 1 januari 2024 mogen ter plaatse genuttigde consumpties in horeca, op festivals en in kantines niet meer worden geserveerd in single use-plastic, bedoeld om na één keer weg te gooien.
Hoe gaan bedrijven dat organiseren? De voorhoede experimenteert vast. Op de Hogeschool van Amsterdam kregen studenten in een andere pilot 2 euro statiegeld teruggestort als zij hun herbruikbare bekers in een inleverbak gooiden. De Hoog: “Het retourpercentage lag op 80. Maar dat was wel bij een wat duurdere baristabar, waar vooral medewerkers koffie halen.”
Niet meer ingericht op afwas
Voor een goed werkend systeem zou er op elke verdieping van ieder gebouw een inleverbak moeten komen. Die moeten dan waarschijnlijk door een ander bedrijf worden geleegd om de bekers elders af te wassen. Want daar is op de dure vierkante meters van de stadse campussen zelf geen ruimte voor.
“Het is al lang geleden dat je in de studentenkantine een porseleinen bord kreeg”, zegt De Hoog. “De afgelopen jaren is alles zó voor eenmalig gebruik geworden of meeneembaar dat instellingen niet meer zijn ingericht op afwas. Zelfs de ruimte voor inleverbakken is beperkt, dus we gaan mensen aansporen hun eigen beker mee te nemen en thuis af te wassen.”
De verbanning van wegwerpplastic is in Nederland al een tijdje geleden ingezet, aangemoedigd door de Single-use plastic richtlijn van de EU. Als het goed is, krijg je in Nederland nergens plastic rietjes, roerstaafjes of bestek meer en moet je voor een plastic zak in de supermarkt betalen. De komende jaren verbant de overheid in de horeca ook grotendeels de plastic gecoate en bioplastic bekers.
Statiegeld terug via een app
Servies mag wel van plastic zijn, maar moet na een afwasbeurt opnieuw gebruikt worden. Herbruikbaar plastic dus, niet te verwarren met recyclebaar. Dat bespaart niet alleen veel afval, maar ook de grondstoffen en energie die nodig zijn voor het maken van steeds weer nieuwe bekers en bakjes.
Ook internationale ketens bereiden zich voor op een toekomst met minder wegwerpplastic. Zo testte Burger King het afgelopen jaar onder meer in het Verenigd Koninkrijk herbruikbare bekers en burgerbakjes. Klanten kregen bij een inleverpunt via een app het statiegeld op hun rekening teruggestort.
Ook fastfoodketens in Nederland moeten aan de nieuwe regels geloven. Daar maakt Ferry Stevens, kwaliteitsmanager van Febo, zich niet zo’n zorgen om. In zijn Amsterdamse kantoor legt hij een witte puntzak op tafel. Het papier is stug en heeft iets doorzichtigs. “Dit is ouwel”, zegt Stevens triomfantelijk. “Je kent het wel van onder de kokoskoeken.”
Febo is er druk mee aan het testen, want zo’n eetbare verpakking zou heel wat zwerfafval schelen. “We zijn al sinds 2015 aan het kijken hoe we de binnenstad van Amsterdam schoner kunnen houden. Als deze zak op straat belandt, is-ie na twee regenbuien opgelost.” Maar de ouwelpuntzak is nog niet geschikt om echt te gebruiken. “Friet kan er prima in”, zegt Stevens. “Maar je moet er geen saus bij doen. En je moet ook geen natte handen hebben.”
Febo verbetert en test dus nog even door aan de puntzakken. En ook aan andere systemen. Porselein wordt het waarschijnlijk niet, te risicovol. “Dat wil de overheid wel graag. Maar ben je weleens om twaalf uur ’s nachts in de Febo in de Leidsestraat geweest?”
Drankje moet niet naar karton smaken
De etensverpakkingen zijn wat betreft de nieuwe regels niet eens het probleem. Friet zit al langer in een kartonnen doosje, met een oplosbare barrièrelak, zodat je geen vlekken op je kleren krijgt als je het doosje op je schoot zet. Zo’n oplosbare lak, anders dan een niet-oplosbare plastic coating, is lastiger in een drinkbeker. “Daar moet je heet en koud drinken in kunnen doen. En je drankje moet niet naar karton gaan smaken.”
Febo gaat herbruikbare bekers introduceren ‘van plastic, of van rietsuiker’, zegt Stevens. Het is nog zoeken naar het beste systeem, want ook Febo’s hebben weinig ruimte voor een wasstraat. Zelfs tijdelijk opslag van vuil servies is lastig, zegt Stevens. “Trekt dat geen fruitvliegjes of ander ongedierte aan?”
Stevens denkt daarom aan een ophaaldienst, misschien wel voor meer bedrijven dan Febo. “We zijn niet de enige in de stad die friet verkopen.” De verschillende opties bespreekt hij grofweg elke zes weken met zijn vakgenoten via de Stichting Overlegplatform Restaurantketens (Stor). “Dat gaat over de hygiënecode in onze sector, maar ook over dit soort dingen. Met partijen als McDonald’s en La Place ”, zegt Stevens.
Toch wegwerpplastic
De nieuwe wet geldt minder streng voor to-goproducten. Consumpties om mee te nemen mogen nog in een wegwerpverpakking. Daarvoor moeten klanten dan wel extra betalen en hun moet een alternatief worden geboden, zoals een zelf meegebrachte beker laten vullen. Wegwerpplastic is straks ook nog toegestaan als verkopers 75 procent van de verpakkingen weer schoon ophalen en als monostroom laten recyclen tot nieuwe bekers of bakjes. Maar dat is met gecoate bekers technisch nog geen optie.
“Dat kan wel met circulair pet”, zegt Stijn Bartelink, programmamanager bij verpakkingsproducent Paardekooper. Het bedrijf startte vorig jaar een circulaire tak, kort nadat de vierde generatie Paardekooper het stokje overnam. De afdeling werkt aan verschillende recyclebare en vooral herbruikbare serviessystemen.
In herbruikbaar servies zijn ook internationale vakantieparken en benzinestations geïnteresseerd. Bartelink: “Maar daarmee willen ze nog niet in het nieuws. Tenzij ze er al een knettersuccesvol model voor hebben.” Dat is nog niet zo, want het is flink uitproberen.
Waar je volgend jaar je kantinekoffie of festivalbiertje in krijgt geserveerd, is dus nog maar de vraag. Bartelink hoopt dat er vanuit de overheid standaarden voor hergebruik worden ontwikkeld. “Dat je geen Wilde Westen krijgt, met twintig verschillende systemen die niet op elkaar aansluiten.”
Herbruikbaar wordt de norm
In 2024 zijn plastic wegwerpbekers en -maaltijdverpakkingen in principe niet toegestaan als je ter plaatse in een horecagelegenheid, op een festival of op kantoor eet of drinkt. Herbruikbare borden en bekers zijn dan de norm om milieuvervuiling en plastic soep te voorkomen. Staatssecretaris Vivianne Heijnen (milieu) zegt daarover: “Elke dag gooien we alleen al in Nederland 19 miljoen plastic bekers en voedselverpakkingen weg, na eenmalig gebruik. Daar moeten we toekomstige generaties niet mee blijven opzadelen.”
Alleen wanneer het echt, écht nodig is, kunnen bedrijven ervoor kiezen bepaalde plastic bekers en verpakkingen te blijven gebruiken, mits ze minimaal 75 procent hiervan weer inzamelen voor hoogwaardige recycling. Voor consumptie onderweg en afhaal geldt per 1 juli 2023 al dat een bedrag betaald moet worden voor plastic wegwerpbekers en -maaltijdverpakkingen, bovenop de prijs voor de koffie of de maaltijd.