Onvrede is er al jaren. Nu worden banken ook bedreigd door nieuwe spelers en digitale snufjes. Moet de financiële wereld straks ook nieuw organiseren?
Dat banken niet populair zijn is een understatement. Als we ingewijden moeten geloven, vinden zelfs de medewerkers van banken zelf dat er iets moet veranderen. Ook de richting is grotendeels duidelijk: de bank van de toekomst moet kleiner, duurzamer, simpeler en, vanzelfsprekend, digitaler.
De vraag is alleen: hoe gaat dat gebeuren? Banken zullen niet op eigen houtje het tij keren. Volgens sommigen is het een kwestie van wachten op buitenlandse concurrenten. Anderen beginnen zelf een initiatief of proberen burgeracties op touw te zetten.
Kopje kleiner
Nederlandse banken zijn uitzonderlijk machtig. Met een totale balans van vier keer het bruto nationaal inkomen kunnen ze zich zelfs rekenen tot een van de grootste bankensectoren ter wereld. En dat ook nog eens zonder veel concurrentie. Bijna negentig procent van de markt is in handen van de grote drie: ING, ABN Amro en Rabobank.
Het is de afgelopen decennia de verkeerde kant opgegaan, vindt financieel adviseur Jan Brink. ‘De euro’s van spaarders vermenigvuldigen de banken met een factor twintig om er aan de achterkant megawinsten uit te halen. Dat geld vloeit niet terug naar de leden van de bank, maar naar de aandeelhouders. Ze dienen dus twee heren.’
Honderd jaar geleden was dat volgens Brink nog heel anders. ‘Toen had elk zichzelf respecterend dorp een kroeg, een kerk en een Rabobank. Het geld van alle leden investeerden ze in de plaatselijke bakker en de winst verdeelden ze onder de leden zelf.’
Onder het motto ‘vooruit naar vroeger’ zette Brink daarom De Financiële Coöoperatie op (lees meer) Het moet een bank worden waar de leden weer beslissen over wat er met hun geld gebeurt. Zo hoopt hij uiteindelijk de uit proportie gegroeide bestaande banken een kopje kleiner te maken.
Ook Ivo Arnold, hoogleraar monetaire economie aan Nyenrode, vindt dat de bankensector moet verkleinen. ‘Banken zouden zich weer moeten toeleggen op hun unieke rol in de samenleving: het verlenen van krediet aan bedrijven met het geld van spaarders. Geen aandelen en beleggingen meer, maar de klant centraal stellen.’
Transparanter
Zelf ziet Arnold dit echter nog niet zo een-twee-drie gebeuren. ‘De verleiding is groot om geld te verdienen aan financieel ongeletterde burgers’, vertelt hij. ‘Kijk maar naar de ingewikkelde hypotheek-constructies en woekerpolissen van vroeger. Die producten zijn nu simpeler geworden en mensen mogen minder rood staan. Maar of dat een constante verandering is, betwijfel ik.‘
Om de trend naar transparantie verder door te zetten, stonden de afgelopen jaren nieuwe spelers op. Een daarvan is Knab, een nieuwe bank gericht op heldere producten in het voordeel van de klant. De dochter van Aegon stelde de eerste jaren qua groeicijfers teleur, maar snoepte de laatste maanden heel wat marktaandeel weg van bestaande banken. Vooral ZZP’ers stapten over.
Een ander initiatief is het Nederlandse Monyq,dat probeert burgers financieel te emanciperen. Dat doet de startup uit 2014 bijvoorbeeld met een schoenendoos-app om financiële documenten overzichtelijk op te slaan en een betaalpas waarmee je aan zelfgemaakte categorieën een maximaal uit te geven bedrag kunt koppelen.
Het nieuwste voorbeeld is Symbid, met tools waarmee investeerders ondernemers in de gaten kunnen houden. Hoeveel is hun winstverwachting en maken ze dat waar? Met een online dienst kunnen geldschieters of -leners makkelijk zien hoe het met de nieuwe bedrijven gaat. Een bank is niet meer nodig, zou je denken.
Digitalisering
Met al die digitale producten lijkt het inderdaad alsof de traditionele banken steeds minder belangrijk worden. Dat denkt ook Jan Brink. ‘Apple en Google weten met metadata tot achter de voordeur precies wat er in huishoudens gebeurt en wat voor schulden er zijn. Met slimme software zou je daar veel mee kunnen doen, misschien zelfs beter dan de gemiddelde bank. Ik juich dat niet toe hoor, ik ben er juist huiverig voor.’
Wat doen banken eigenlijk nog dat een app niet kan? Heel wat, denkt Arnold. Hij wijst weer naar de kerntaak van banken: het inschatten van risico’s en het verstrekken van leningen. Dat kun je volgens hem niet zomaar automatiseren. Arnold heeft dan ook niet veel vertrouwen in Knab. ‘Simpele betaalsystemen zijn standaard geworden. Daar kun je je niet mee onderscheiden.’
Andere bedreigingen uit het digitale tijdperk zijn alternatieve munten. Ben Verleg, die onlangs het boek ‘duurzaam bankieren’ schreef, haalt er zijn schouders over op. Hij herinnert zich als oud belastingadviseur precies hoe daarmee wordt omgegaan. ‘Zodra alternatieve munten te groot zijn, worden ze ingekapseld. Ook bij crowdfunding gaat het vaak maar om beperkte bedragen. Daar zitten zulke kleine marges op, dat banken alleen maar blij zijn dat derden die nu verstrekken aan het MKB.’
Duurzaam
Net als Arnold vindt Ben Verleg zelfs dat er alarmerend weinig bedreigingen zijn voor banken. Zijn boek waarschuwt voor wat er gebeurt als de sector niet verandert. ‘Dan krijgen we een nog diepere crisis dan de vorige.’ Hij pleit daarom voor duurzaam bankieren. Met niet alleen economische groei, maar ook maatschappelijke impact als doel.
Om die verandering aan te zwengelen schreef hij zijn boek en organiseert hij symposia, waar ook bankmedewerkers op afkomen. ‘Mensen denken dat banken zich arrogant opstellen en het ze niets kan schelen. Maar er zijn bínnen die banken genoeg mensen die zich er wel bezig houden met een nieuwe koers. ABN Amro, ING en Rabobank hebben bijvoorbeeld afdelingen in global sustainability. Daar denken ze na over manieren om hun eigen bank te stimuleren duurzamer te werk te gaan.’
Ook buiten de banken wil hij mensen blijven inspireren om zich hard te maken voor duurzame veranderingen. ‘Als we een grote maatschappelijke organisatie zijn, kunnen we de druk op banken opvoeren. Iemand grapte laatst over een massale oproep om onze hypotheek niet te betalen. Dat zou wel impact hebben.’
Brink ziet de verschuiving van kapitalisme naar duurzaamheid zelfs vooral bij de consument. Hij noemt ‘de menselijke maat’ als trend in de financiële wereld. ‘Mensen willen niet meer lijdzaam toezien wat er met hun geld gebeurt. Niet voor niets verdubbelen de budgetten in crowdfunding ieder jaar. Nederlanders zijn bereid om met hun geld iets nuttigs te doen, voor financieel én sociaal rendement.’
Hoogleraar Arnold heeft er een hard hoofd in. ‘Banken zijn altijd bezig geweest om in eerste plaats hun eigen belang centraal te stellen. Ook de kredietcrisis heeft daar niets radicaal in veranderd.’ Duurzame banken als Triodos en ASN groeien volgens Arnold ook niet snel genoeg om een echte bedreiging te vormen. Het wachten is volgens Arnold daarom op een buitenlandse bank die écht stevige concurrentie levert.
Gepubliceerd op nieuworganiseren.nu